Haluksy – przyczyny, objawy, leczenie

Haluksy – co to właściwie jest?

Hallux Valgus (ang. bunions) to nazwa palucha koślawego, który jest najczęstszą formą deformacji stopy człowieka. Słowo „hallux” oznacza paluch, a słowo „valgus” oznacza koślawy. Haluksy, paluch koślawy to popularne określenia deformacji zwyrodnieniowej, która powoduje zniekształcenie stopy.

Tak więc haluks jest to skrzywienie, koślawe zniekształcenie palucha w stawie śródstopno-paliczkowym (metatarsophalangeal – MTP) palca stopy. Wada ta polega na koślawym ustawieniu palucha i szpotawym ułożeniu pierwszej kości śródstopia. Często torebka stawowa zostaje rozerwana i kość przemieszcza się na zewnątrz stawu.

Przyjmuje się, że odchylenie palucha w bok o kącie większym niż 15 stopni określa się jako hallux valgus czyli paluch koślawy. Problem funkcjonalny i bolesność pojawia się gdy kąt pomiędzy osią palucha a osią pierwszej kości śródstopia zaczyna przekraczać 20°.  

Haluks może pojawić się w jednej lub na obu stopach jednocześnie.

Haluksy to dolegliwość, która często występuje wraz z innymi wadami i chorobami cywilizacyjnymi. Powoduje dyskomfort estetyczny, daje dolegliwości bólowe, ale przede wszystkim przeszkadza w chodzeniu. Zaburzony wzorzec chodu powoduje w konsekwencji nawarstwiające się zmiany wtórne w nogach i w kręgosłupie – zauważa Paweł Czarnocki

Jakie są pierwsze objawy haluksów?

Jakie są sygnały ostrzegawcze? Objawem informującym o tendencji do palucha koślawego jest zanik funkcji mięśni poruszających paluchem. Poruszanie palcem góra/dół wymaga również odwodzenia palucha. Warto wspomnieć, że dziecko posiada naturalną umiejętność poruszania paluchem we wszystkich kierunkach. Staw śródstopno-palcowy palucha, który nie jest poruszany, a wręcz pozostaje dociśnięty do reszty palców, w wyniku na przykład wąskiego buta, z czasem ulega przykurczowi, a później deformacji. Następnie pojawiają się kolejne symptomy deformacji stawu.

Osoba , która ma problem z haluksem zauważa, że największy palec stopy zaczyna się koślawić i odchylać w kierunku wewnętrznym stopy, a kość śródstopia rotuje się w zewnętrzną stronę stopy. W wyniku tych zniekształceń paluch przestaje być punktem podparcia podczas chodu, ciężar ciała zaczyna rozkładać się nierównomiernie, mięśnie osłabiają się a wewnętrzna część stopy jest przeciążana. W efekcie tego stopa zaczyna nieprawidłowo pracować – komentuje Paweł Czarnocki

W rzeczywistości przyczyną krzywego palucha jest przykurcz mięśni przywodzicieli oraz osłabienie, a często zanik funkcji odwodzicieli haluksa. Do tego dokłada się stały ucisk wytwarzany przez ciasny przód obuwia oraz często towarzyszące płaskostopie. Rozpoczyna się proces, który powoduje narastanie deformacji.

Skutkiem procesu deformacji hallux valgus jest zmiana statyki całej stopy oraz obniżenie łuku sklepienia poprzecznego. Jest to efekt utraty funkcji przez mięsień przywodziciel palucha (łac. musculus adductor hallucis) i rozciągnięcia więzadła podeszwowego. Nadmierne obciążenie śródstopia prowadzi do dalszych zmian degeneracyjnych i deformacji statyki stopy.

Jakie są główne objawy haluksów?

• kostna narośl, guz na stawie
• bolesność i zgrubienie skóry w obszarze stawu
• stan zapalny stawu i kaletki
• ograniczenie ruchomości w stawie
• wtórne deformacje drugiego lub/i trzeciego palca
• spłaszczenie przodostopia
• zmiana wzorca chodu
• ból w innych obszarach układu ruchu
• szponiaste lub młoteczkowe ułożenie kości palców
• sztywność stopy, szczególnie po przebudzeniu

Haluksy – jakie są przyczyny?

Główne przyczyny haluksów to:

• styl życia – mała aktywności stóp, stojący tryb życia
• złe ustawienie stopy – płaskostopie, koślawe kolano
• predyspozycje środowiskowe i genetyczne
• urazy, kontuzje
• niewłaściwe obuwie (wysoki obcas, zwężone noski)
• zły wzorzec chodu
• kształt stopy – zmiany po innych urazach (dłuższy paluch od drugiego palca)

Czy haluksy są dziedziczne?

Sprawdźmy co na temat dziedziczności haluksów mówią badania.

Naukowcy pod kierunkiem dr Marian Hannan z Hebrew SeniorLife i Harvard Medical School w Bostonie badali stopień dziedziczności występowania deformacji haluksów w grupie 1370 osób. Średnia wieku badanych była 66 lat, ponad połowę (57%) stanowiły kobiety. Grupę zbadano pod kątem różnych zwyrodnień:

• palucha koślawego
• deformacji drugiego palca u stopy (tzw. palec młotowaty, palec krogulczy)
• stanu zapalnego tkanki, który związany jest z obecnością ostrogi piętowej

Naukowcy oceniali poziom dziedziczności wspomnianych problemów korzystając z oprogramowania, które pozwoliło na poddanie analizie genetycznej danych rodzin w zakresie cech anatomicznych, na przykład budowy stopy.

W badaniu dowiedziono, że poszczególne schorzenia odnotowano u badanych:

• haluksy – 31%
• deformacje drugiego palca – 30%
• ostrogi piętowe – 28%

Dwa pierwsze schorzenia (mające wspólną przyczynę), posiada prawie połowa starszych osób w Europie i Ameryce. Skłonności do tych chorób są dziedziczne, przy czym istotne znaczenie ma również płeć i wiek. Podczas badań ustalono, że kształt stopy może być dziedziczny, tak więc predyspozycje do danego schorzenia również.

Haluksy – kto najczęściej choruje?

Badania wykazały, że nawet 60% osób starszych ma problem ze stopami. Co zdecydowanie utrudnia chodzenie i obniża jakość życia. Do takich problemów należy paluch koślawy – hallux valgus, który dokucza: blisko jednej czwartej osób (23%.), w wieku od 18 do 65 lat i ponad jednej trzeciej ludzi starszych (36%), w wieku co najmniej 65 lat

Wspomniane badania nie określiły czy przyczyna nie wynika również ze stylu życia i aktywności. Z perspektywy fizjoterapeuty można zaryzykować stwierdzenie, że istnieje prawdopodobieństwo, że edukacja w dziedzinie kultury fizycznej dzieci i rodziców może znacząco wpłynąć na ograniczenie procesu deformacji stopy.

Haluksy mogą pojawić się u osób, które mają:

• zły wzorzec chodu
• płaskostopie i słabe mięśnie goleni
• przykurczony mięsień Achillesa
• przeciążone przodostopie
• wady wrodzone np. wiotkość więzadłowa, co oznacza słabe stawy oraz choroby reumatyczne

Haluksy a płeć

Haluksy częściej występują u kobiet. Dlaczego kobiety są bardziej narażone? Noszenie ciasnych, wąskich butów na obcasach z wąskimi czubkami sprzyja deformacji stopy. Takie obuwie powoduje przeciążenie przedniej części stopy i wypychanie palucha na zewnątrz. Powodem może być również budowa anatomiczna – stopy kobiet często są węższe i bardziej elastyczne, co ułatwia powstawanie deformacji. Warto wspomnieć o czynnikach hormonalnych. Hormony wpływają na „rozmiękczenie” więzadeł (np. relaksyna), szczególnie w ciąży lub menopauzie.

Czy obuwie ma wpływ na pojawienie się haluksów?

Obuwie z wąskim przodem, który uciska palce ma negatywny wpływ, gdyż nasila tendencję do krzywienia halluxa. Również niewłaściwe jest obuwie z  wysoko uniesioną piętą. Najgorsze są szpilki i koturny.

Czy haluksy bolą?

Ból to bardzo indywidualne odczucie. Zdarza się, że osoby przy większej deformacji odczuwają mniejszy ból niż przy niewielkiej zmianie i odwrotnie. Pacjent zgłasza się do fizjoterapeuty w momencie jak nie może dobrać wygodnego obuwia lub gdy musi zrezygnować z aktywności sportowej. Dyskomfort, ograniczenia, konieczność zmiany stylu życia to wszystko wpływa na motywację aby szukać pomocy u specjalisty – zauważa Paweł Czarnocki

Jeśli haluks nie boli to nie ma problemu?

Nawet przy braku dolegliwości bólowych należy kontrolować, ćwiczyć i uruchamiać zmianę w stawie, aby deformacja nie pogłębiała się. Zdarza się, że koślawy paluch zaburza wzorzec chodu, co może mieć negatywny wpływ na balans stopy oraz stabilność kolan – zauważa Paweł Czarnocki

Haluksy – jak leczyć?

Dużo zależy od stopnia zmiany. Przy wczesnym rozpoczęciu terapii wystarczy leczenie zachowawcze. Jednak gdy zmiana doprowadza do uszkodzenia torebki stawowej to konieczne jest operacyjne odtworzenie stawu.

Gdy zmiana w paluchu zostanie zaniedbana, Pacjent może odczuwać bolesność, a następnie może dojść do wtórnego uszkodzenia drugiego lub/i trzeciego palca stopy (palce młotkowate lub haczykowate).

Haluksy – kiedy konieczna jest operacja?

Czasami operacja jest konieczna – taką decyzję podejmuje lekarz. Jaka metoda operacyjna jest najlepsza? Rodzaj operacji zależy od zaawansowania zmiany – deformacji palucha i stopy. Warto jednak wiedzieć, że przed operacją konieczne jest rozćwiczenie mięśni stóp pod okiem fizjoterapeuty i przygotowanie stopy do powrotu ruchomości i sprawności po zabiegu.

Kiedy operować haluksy?

Przeprowadzenie operacji zaleca się wczesną jesień lub późną wiosnę. Latem mogą pojawić się problemy z wysokimi temperaturami, a zimą z zakładaniem obuwia.

Czy operacja haluksa jest bolesna?

Praktycznie podczas każdego zabiegu występują dolegliwości bólowe. Ból można uśmierzyć lekami przeciwbólowymi oraz fizykoterapią przeciwbólową.

Czy operacja na haluksy jest bezpieczna?

Zabieg jest bezpieczny, warto jednak pamiętać o ryzyku powikłań. Stopień powikłań zależy od zaawansowania zmian.

Możliwe powikłania po operacji haluksa

• obrzęk
• ograniczenie ruchomości w operowanym stawie
• ryzyko infekcji, szczególnie u chorych na cukrzyce

Czy efekt operacji haluksów jest trwały?

Tak, jednakże warto wiedzieć, że zniekształcenia mogą pojawić się ponownie. Dzieje się tak gdy nie wprowadzono skutecznego procesu reedukacji ruchomości stopy.

Kluczowym elementem leczenia jest właściwa i rzetelna fizjoterapia, zarówno przed jak i po zabiegu.

Trening aktywności stóp powinien być wykonywany profilaktycznie i systematycznie.

Co się może wydarzyć, gdy haluksów nie zoperujemy?

W skrajnych przypadkach może dojść do nieodwracalnego zniszczenia stawu śródstopno-palcowego pierwszego. Gdy do tego dojdzie, to celem operacji będzie usztywnienie stawu lub wprowadzenie endoprotezy. Także w tym przypadku trzeba podkreślić istotną rolę jaką pełni profilaktyka zmian zwyrodnieniowych stóp.

Jak zapobiegać haluksom?

Czy można przeciwdziałać powstawaniu haluksów? Warto wprowadzić profilaktykę, która obejmuje:

• ćwiczenia palców stopy
• ćwiczenia mięśni wysklepiających stopę i utrzymujących równowagę
• zdrowe i wygodne obuwie, które nie ściska palców
• kontrola masy ciała i dieta

Haluksy – fizjoterapia i leczenie w Krakowie

Czy fizjoterapia może spowodować, że hallux valgus zniknie? Nie, ale zmiany mogą zostać istotnie ograniczone i zahamowane.

Fizjoterapia ma istotne znaczenie zarówno w okresie przedoperacyjnym jak i pooperacyjnym.

Przed operacją fizjoterapeuta musi przygotować przykurczone tkanki, aby podczas operacji umożliwić korektę deformacji.

Po operacji fizjoterapeuta koncentruje się na natychmiastowej aktywizacji mięśni stóp oraz edukacji motorycznej.

Zarówno w jednym jak i drugim przypadku ważne jest aby nie stosować zbyt dużych sił ze względu na ryzyko uszkodzeń delikatnej struktury stawów palców.

Leczenie i fizjoterapię można dodatkowo wspomagać za pomocą akcesoriów ortopedycznych. Mogą to być kliny, separatory lub aparaty korygujące. Ważne jest aby ich dobór wynikał z potrzeby, którą zidentyfikuje fizjoterapeuta, aby nie zaburzyć procesu terapii.

W okresie przed i po operacji stosuje się ortezy. Jednak używanie specjalnych separatorów czy szyn na noc czy na dzień, nie wyleczy deformacji, czyli zmiany ustawienia kości palucha. Jednak przy przemyślanym zastosowaniu może doraźnie złagodzić ból, czy też spowolnić proces deformacji. Trzeba też zaznaczyć, że nieskuteczne są wszelkie metody zachowawcze z farmakoterapii (leki, maści, tabletki czy smarowanie jodyną).

MAMY DOŚWIADCZENIE w leczeniu problemów w obszarze stopy. UMÓW SIĘ Z FIZJOTERAPEUTĄ. Lata praktyki pozwoliły nam opracować terapie, które pomagają znaleźć przyczynę dolegliwości, dzięki temu skutecznie leczymy nawet przewlekłe stany pourazowe.