Staw skokowy – budowa i funkcja

Dlaczego urazy stawu skokowego są tak popularne? Potocznie uważa się, że powodem może być dość skomplikowana budowa – rozbudowany układ więzadeł oraz wieloelementowa struktura. Tak naprawdę każdy staw może zostać uszkodzony, gdy zadziała siła o odpowiedniej mocy i kierunku.

Staw skokowy ma wspaniałą i wielopłaszczyznową budowę, przenosi obciążenia i amortyzuje poruszanie się całego ciała. Jednakże chcąc w pełni wykorzystać jego możliwości należy nauczyć się go używać poprzez systematyczny trening.

Staw skokowy u większości zwierząt poruszających się za pomocą nóg jest równie skomplikowany jak u człowieka. Natomiast uszkodzenia stawu u zwierząt nie występują tak często. U współczesnych Europejczyków odsetek wad stóp, które prowadzą do uszkodzeń stawu skokowego jest bardzo wysoki i ma wyraźną tendencję wzrostową.

Na jakie urazy staw skokowy jest najbardziej narażony?

Staw skokowy łączy kości podudzia (kość piszczelową i strzałkową) oraz kości stopy (kość piętową i kości stępu) poprzez kość skokową.

Wyróżniamy: 

• staw skokowy górny – czyli staw skokowo-goleniowy (łac. articulatio talocruralis)

To staw złożony, typu zawiasowego, który odpowiedzialny jest za ruch zgięcia grzbietowego stopy do ok. 45 stopni oraz zgięcia podeszwowego stopy do ok. 60 stopni. Podczas gdy stopa jest stabilna na podłożu następuje ruch pochylenia podudzia do przodu oraz wyprost. Inne ruchy są wykonywane przy współpracy stawu skokowego dolnego.

• staw skokowy dolny – czyli staw skokowo-piętowo-łódkowy (łac. articulatio talocalcaneonavicularis)

Staw dolny jest odpowiedzialny za ruchy takie jak zgięcie podeszwowe, przywodzenie i odwracanie stopy, zgięcie grzbietowe, odwodzenie i nawracanie stopy. Poprzez te funkcje umożliwia stopie dopasowanie się do nierównego podłoża. Staw dolny ściśle współpracuje ze stawem skokowym górnym.

Jak działa staw skokowy?

Jaka jest mechanika stawu skokowego? Ogólnie ujmując staw skokowy swoją powierzchnią przejmuje obciążenie ciężaru całego ciała i to w trakcie ruchu. Tak więc centralna powierzchnia kości piszczelowej dynamicznie przesuwa się po gładkiej i szerokiej powierzchni kości skokowej, w kierunku w przód i w tył. Natomiast dolny staw skokowy, pomiędzy kością skokową i piętową pracuje głównie przy ruchach bocznych (odwracanie i nawracanie). Jeśli stopa i goleń ustawione są prawidłowo (symetrycznie), a wytrenowane mięśnie stabilizują ruch wzdłuż płaszczyzny stawu, to staw obciążany jest równomiernie i dzięki temu nie uszkadza się.

Ruchomość ciała i sprawność kształtuje się przez całe życie i zmienia się stopniowo, wraz z wiekiem. Jeśli systematycznie dbamy o kulturę fizyczną i nie przeciążamy gwałtownie stawu skokowego, to służy nam długo i nie powoduje problemu.

Warto podkreślić, że bardzo niekorzystnie na stan stawów wpływa dłuższy okres bezruchu, szczególnie wtedy gdy jest połączony z kontuzją. W tej sytuacji dłuższy okres braku aktywności połączony jest z asymetrycznym, nadmiernym  obciążaniem tzw. „nogi zdrowej”.

Motoryka stawu skokowego a podatność na urazy i kontuzje

Kondycja stóp wpływa na stabilność stawów kończyn dolnych. Na stopach „opiera się” całe ciało. Receptory proprioceptyczne stopy analizują kształt i twardość podłoża i na tej podstawie układ nerwowy dostosowuje pracę mięśni kończyn dolnych do rodzaju podłoża.

Brak codziennej aktywności osłabia odruchową reakcję układu ruchu na zmiany środowiska i skutkuje podatnością na urazy.

Do urazu dochodzi najczęściej z błahego powodu – wystarczy się pośliznąć lub potknąć na nierównej powierzchni lub krzywo ustawić stopę. Warto podkreślić, że u zdrowego i sprawnego człowieka taki uraz nie powinien wywołać większego uszkodzenia – komentuje Paweł Czarnocki

Wpływ płaskostopia, koślawości, szpotowatości czy stopy wydrążonej na biodro, kolano i kręgosłup

Każda dysfunkcja stopy jak płaskostopie, koślawość, szpotowatość czy stopa wydrążona może mieć bezpośredni wpływ na ułożenie bioder, kolan a także kręgosłupa. Oczywiście oddziaływanie jest dwukierunkowe – brak równowagi mięśniowej w okolicy biodra wpływa przeciążająco na działanie stawu skokowego i stopy.

A. SKRĘCENIE KOSTKI – co to właściwie jest?

Skręcenie stawu skokowego, zwane również jako skręcenie kostki to bardzo częsta kontuzja kończyny dolnej. Do skręcenia kostki dochodzi gdy zostanie przekroczony fizjologiczny zakres ruchu w stawie skokowym. Podczas zwichnięcia kostki uszkodzona zostaje torebka stawowa i więzadła. Po urazie elementy stawu wracają na właściwe pozycje i tylko pozostają uszkodzenia tkanek miękkich.

Trzystopniowa skala skręcenia stawu skokowego

• skręcenie kostki I stopnia: naciągnięcie więzadeł i torebki stawowej, niewielki ból, obrzęk
• skręcenie kostki II stopnia: rozerwanie torebki stawowej i częściowe uszkodzenie więzadeł, znaczna bolesność, wyraźny obrzęk, częściowa niestabilność
• skręcenie kostki III stopnia: rozerwanie torebki stawowej i znaczne uszkodzenie więzadeł, niestabilność stawowa, duży obrzęki i bolesność

Typy skręcenia kostki

• skręcenie boczne kostki

Uszkodzone zostało więzadło skokowo-strzałkowe, podczas wykręcenia podeszwy stopy do wewnątrz.

• skręcenie wewnętrzne

Nastąpił uraz więzadła trójgraniastego, w momencie gdy podeszwa stopy wykręciła się na zewnątrz.

Kiedy dochodzi do skręcenia kostki?

W większości przypadków do skręcenia kostki dochodzi, gdy stopa wywija się bocznie (czyli w tzw. inwersji-supinacji). Zazwyczaj ma to miejsce przy jej nieprawidłowym obciążeniu podczas skoku lub biegu. Uszkodzeniu ulegają wtedy zwykle elementy stawu od strony bocznej, a mianowicie więzadła: piętowo-strzałkowe, skokowo-piętowe oraz skokowo-strzałkowe przednie.

Znacznie rzadziej  mamy do czynienia z odwrotnym, wewnętrznym (tzw. ewersyjnym-pronacyjnym) mechanizmem skręcenia – czyli sytuacją, gdy stopa wywija się na krawędź wewnętrzną. Aby doszło do takiego uszkodzenia to z reguły potrzebny jest bezpośredni uraz np. uderzenie w przyśrodkową część. W takiej sytuacji na uszkodzenie szczególnie narażone są więzadła piszczelowo-piętowe, piszczelowo-skokowe tylne oraz trójgraniaste.

Skręcenie kostki – kto jest najbardziej narażony?

Warto zaznaczyć, że do skręcenia kostki nie dochodzi jedynie podczas aktywności sportowej. Uraz może powstać podczas codziennej aktywności takiej jak chodzenie po uszkodzonym lub śliskim chodniku.

Z uwagi na popularność tej kontuzji, w grupie ryzyka może być każda osoba, niezależnie od wieku, płci czy aktywności fizycznej.

Skręcenie kostki podczas uprawiania sportu

Ta kontuzja często zdarza się sportowcom, zarówno zawodowym jak i amatorom. Skręcenie jak również zwichnięcie kostki jest wynikiem złego obciążenia nogi, przy równoczesnej niewłaściwej pracy mięśni stabilizatorów stopy na podłożu – komentuje Paweł Czarnocki

Do uszkodzenia kostki może dojść podczas gry w koszykówkę, siatkówkę lub tenis – czyli tam gdzie następuje wiele szybkich, naprzemiennych ruchów skrętnych.

Grupą również narażoną na te urazy są biegacze – w tym przypadku nierówne podłoże może być dodatkowym czynnikiem ryzyka.

Urazy stawu skokowego a stare kontuzje

Zdarza się, że pośrednią przyczyną uszkodzeń stawu skokowego są wcześniejsze kontuzje, które spowodowały zaburzenia priopriocepcji (czucia głębokiego) i wpłynęły negatywnie na pracę mięśni stabilizatorów – czyli na równowagę. Nieleczone lub źle leczone kontuzje wpływają na pogorszenie biomechaniki stopy, co w rezultacie zaburza jej pracę.

Które więzadło najczęściej ulega uszkodzeniu podczas skręcenia kostki?

Kluczowym stabilizatorem stawu skokowego jest więzadło skokowo-strzałkowe przednie i właśnie ono najczęściej ulega kontuzji. Do uszkodzenia więzadła piętowo-strzałkowego dochodzi znacznie rzadziej, najczęściej podczas urazów III stopnia.

Skręcona kostka – objawy

W wyniku skręcenia stawu skokowego lub skręcenia śródstopia następuje w mniejszym lub większym stopniu częściowe uszkodzenie struktur torebkowo-więzadłowych stawu skokowego.

W zależności od stopnia uszkodzenia przyjmuje się trzy stopnie objawów skręcenia kostki.

Skręcenie stawu skokowego – typy

• skręcenie kostki I stopnia – LEKKIE NACIĄGNIĘCIE więzadeł

Nastąpiło naciągnięcie więzadeł i torebki stawowej. Pacjent odczuwa niewielką tkliwość i raczej lekki ból, może pojawić się niewielki krwiak i obrzęk oraz ograniczenie ruchomości, natomiast nie ma niestabilności. Jest to łagodne skręcenie kostki.

• skręcenie kostki II stopnia – MOCNE NACIĄGNIĘCIE więzadeł

Doszło do rozerwanie torebki stawowej i częściowe zerwanie więzadeł. Pacjent ma problem z przemieszczaniem się i skarży się na silniejsze dolegliwości bólowe. Pojawia się zauważalny obrzęk oraz częściowa niestabilność.

• skręcenie kostki III stopnia– ROZERWANIE więzadeł

Nastąpiło rozerwanie torebki stawowej i całkowite przerwanie więzadeł. Pacjent ma duże trudności z przemieszczaniem się oraz odczuwa silny ból. Pojawia się znaczący obrzęk i niestabilność stawowa spowodowana przez przerwanie ciągłości więzadeł. Tego typu uraz jest już zwichnięciem.

Skręcona kostka – w którym miejscu najczęściej boli?

Objawy najczęściej są odczuwane w przednio-bocznej części stawu skokowego.

Ponieważ uraz ten może być poważny, więc warto zabezpieczyć kostkę poprzez jej ustabilizowanie – aby nie spowodować dalszych uszkodzeń. Zaleca się również kontakt z lekarzem lub fizjoterapeutą. Szybkie działanie może znacząco przyspieszyć czas rekonwalescencji.

Skręcenie kostki – diagnoza

W przypadku skręcenia kostki diagnoza jest stawiana po badaniu fizykalnym, RTG lub USG. Badania obrazowe pokażą stopień uszkodzeń. Dodatkowo dzięki nim można dość szybko wykluczyć uszkodzenia takie jak: pęknięcie, złamanie lub też złamanie z przemieszczeniem.

Skręcenie stawu skokowego – leczenie i fizjoterapia w Krakowie

Szybko rozpoczęta fizjoterapia ułatwi powrót do aktywności oraz zabezpieczy przed ponownymi kontuzjami. Warto pamiętać, że uszkodzony staw skokowy jest osłabiony, przez co jest narażony na kolejne kontuzje.

Cele fizjoterapii na pierwszym etapie po skręceniu kostki

• ograniczenie bolesności
• redukcja obrzęku
• ograniczenie ruchu w stawie w celu umożliwienia regeneracji np. za pomocą ortezy
• aktywizacja izometryczna mięśni obszaru uszkodzenia

Cele fizjoterapii na drugim etapie po skręceniu kostki

• trening ukierunkowany na odtworzenie ruchomości stawu skokowego
• reedukacja sensomotoryczna i aktywizacja mięśni
• przywrócenie siły i dynamiki mięśni uszkodzonej nogi
• przywrócenie sprawności i symetrii obciążeń dla obu nóg i obręczy biodrowej

Fizjoterapeuta dobiera narzędzia terapeutyczne w zależności od typu urazu i zakresu uszkodzeń

Skręcenie kostki – zaleca się: 

• dostosowanie aktywności fizycznej
• nie obciążanie stawu
• schładzanie stawu, szczególnie przed kinezyterapią
• usztywnienie kostki za pomocą bandaża elastycznego, opaski lub stabilizatora
• w skręceniach średnich i ciężkich – staw unieruchomiony zostaje za pomocą łuski

Rekonwalescencja w zależności od typu urazu trwa ok. 10 dni przy skręceniu kostki I stopnia, do około 1.5 miesiąca – przy skręceniu III stopnia.

Urazy stawu skokowego – ćwiczenia

Przy urazach stawu skokowego dobre efekty dają ćwiczenia. Fizjoterapeuta każdorazowo dobiera zestawy ćwiczeń i wraz z postępem terapii modyfikuje je. Również trudność ćwiczeń dobierana jest indywidualnie i korygowana przez terapeutę na poszczególnych etapach leczenia.

B. ZWICHNIĘCIE KOSTKI – co to właściwie jest?

Zwichnięcie to równie popularny uraz jak skręcenie. Podczas zwichnięcia stawu skokowego dochodzi do niewłaściwego przemieszczenia się kości oraz innych powierzchni, które tworzą staw. W efekcie torebka stawowa oraz więzadła ulegają rozerwaniu.

Zwichnięcie kostki – przyczyny

Zwichnięcie stawu skokowego pojawia się w sytuacji gdy staw jest nieprawidłowo obciążony i w tej pozycji dochodzi do nadmiernego przeciążenia, równocześnie siła urazu jest większa niż maksymalna wytrzymałość torebki stawowej i więzadeł.

Ponieważ torebka stawowa i więzadła pełnią podstawową rolę w stabilizacji stopy, to ich poważne uszkodzenie uniemożliwia jej ustabilizowanie i najczęściej konieczna jest korekta chirurgiczna.

Do zwichnięcia dochodzi najczęściej podczas niewłaściwego, nieumiejętnego ustawienia stopy podczas aktywności fizycznej, na przykład podczas biegu po nierównym lub niestabilnym terenie, skokach lub przy mocnym uderzeniu w staw – zauważa Paweł Czarnocki

Zwichnięcie kostki – kto jest najbardziej narażony?

W grupie ryzyka są osoby aktywne sportowo. Do urazu może dojść podczas gry w siatkówkę, koszykówkę, piłkę nożną itp.

Aby zapobiegać takim kontuzjom, konieczne jest rozwijanie czucia głębokiego poprzez trening sensomotoryczny. Rozgrzewka przed treningiem oraz rozciąganie po – może skutecznie uchronić przed zwichnięciem – komentuje Paweł Czarnocki

Zwichnięta kostka może się również zdarzyć osobom, które rozpoczynają aktywność fizyczną po długim okresie ograniczonej lub niesystematycznej aktywności. Sprawdź jak można właściwie przygotować się do aktywności.

Zwichnięcie kostki – objawy

Jak rozpoznać zwichnięcie kostki? Najczęstsze objawy to:

• zauważalna deformacja stawu
• silny ból kostki, który intensyfikuje się podczas ruchu
• opuchlizna kostki
• krwiak w okolicy stawu
• niestabilność stawu podczas próby obciążania

Zwichnięcie stawu skokowego – leczenie i fizjoterapia w Krakowie

Początkową fazą leczenia jest nastawienie stawu i unieruchomienie na okres około 6-8 tygodni. Do unieruchomienia wykorzystuje się szynę, łuskę lub ortezę. Stabilizując staw umożliwia się regenerację tkanek.

Jeśli w znacznym stopniu została uszkodzona torebka stawowa lub więzadła – to może być to wskazaniem do operacji, podczas której dochodzi to rekonstrukcji więzadeł.

Kolejnym etapem jest fizjoterapia, która najczęściej łączy dwa elementy – kinezyterapię i fizykoterapię (ultradźwięki, laser, pole magnetyczne, krioterapię). 

Cele fizjoterapii na pierwszym etapie po zwichnięciu kostki

• ograniczenie bolesności
• redukcja obrzęku
• ograniczenie ruchu w stawie w celu umożliwienia regeneracji np. za pomocą łuski lub ortezy
• aktywizacja izometryczna mięśni obszaru uszkodzenia

Cele fizjoterapii na drugim etapie po zwichnięciu kostki

• trening ukierunkowany na odtworzenie ruchomości stawu skokowego
• reedukacja sensomotoryczna i aktywizacja mięśni
• przywrócenie siły i dynamiki mięśni nogi uszkodzonej
• przywrócenie sprawności i symetrii obciążeń dla obu nóg i obręczy biodrowej

Zarówno zabiegi fizykoterapeutyczne, jak również ćwiczenia mają zmniejszyć ryzyko ponownego urazu w przyszłości.

Zwichnięcie czy skręcenie kostki?

Pomimo tego, że obydwa urazy dotyczą stawu skokowego, to są one zupełnie inne. Zwichnięcie to poważniejsza kontuzja niż skręcenie, dlatego wskazane jest szybkie i ukierunkowane działanie – nastawienie stawu, gdyż istnieje ryzyko dalszych uszkodzeń, które mogą na trwale utrudnić działanie stawu.

Zaniechanie leczenia może spowodować patologiczne ustawienie powierzchni stawowych. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji to najczęściej kończy się ona operacją. Warto podkreślić, że elementy przemieszczone podczas zwichnięcia najczęściej „nie powracają” na miejsce. Staw jest zniekształcony i wymaga szybkiej interwencji – nastawienia.

Objawy zwichnięcia i skręcenia kostki są zbliżone, ale różnią się intensywnością. Zwichnięcie jest  bardziej bolesne.

Skręcenie to względnie odwracalne uszkodzenie jedynie tkanek miękkich, w zależności od typu urazu może dojść do naciągnięcia, naderwania lub rozerwania części torebki stawowej i więzadeł. Ustawienie kości się nie zmienia.

Natomiast zwichnięcie polega na nieprawidłowym przesunięciu się względem siebie powierzchni stawowych (najczęściej kości skokowej i kości piszczelowej). W efekcie torebka stawowa oraz więzadła ulegają częściowemu lub całkowitemu rozerwaniu.

Jak udzielić pierwszej pomocy przy skręceniu lub zwichnięciu kostki?

Podobnie jak przy innych skręceniach i zwichnięciach postępowanie jest podobne.

Skręcenie lub zwichnięcie kostki – co NALEŻY zrobić po urazie?

• schłodzić za pomocą zimnej wody lub okładu z lodu (ale nie bezpośrednio na skórę)
• zabezpieczyć skręconą lub zwichniętą kostkę poprzez jej usztywnienie
• podnieść kończynę powyżej linii serca – zapobiega to napływowi krwi do uszkodzonych naczyń
• zapewnić spokój i odpoczynek

Zwichnięcie lub skręcenie kostki – co NIE NALEŻY robić po urazie? 

• nie obciążać skręconej/zwichniętej kończyny
• nie stosować maści rozgrzewających lub gorących kąpieli
• nie ściskać nadmiernie uszkodzonych tkanek, aby nie doprowadzić do martwicy tkanek

Uwaga, ponieważ nie ma skutecznych – domowych sposobów na zwichniętą kostkę, a istnieje ryzyko powikłań np. niedokrwienie kończyny, więc konieczna jest szybka konsultacja z lekarzem.

C. ZŁAMANIE KOSTKI – co to właściwie jest?

W stawie skokowym często dochodzi do złamania kostek, to znaczy końcowych zewnętrznych fragmentów kości podudzia (piszczelowej i strzałkowej) – kości, które łączą kolano z kostką. Przy czym złamanie występuje w jednej z kostek, dwóch kostkach albo trzech.

Podczas urazu może nastąpić:

• złamanie jednej kostki – często kostki bocznej
• złamanie obu kostek – przyśrodkowej i bocznej
• złamanie trójkostkowe – w tym przypadku oprócz obu kostek dochodzi do złamania tylnego brzegu piszczeli

Zdecydowanie rzadziej dochodzi do złamania kości skokowej, ale kiedy do tego dojdzie, następstwa zazwyczaj są bardzo poważne. Problemem jest zwłaszcza długotrwała bolesność, gdyż szpara pęknięcia znajduje się wewnątrz szpary stawowej, co powoduje istotne zaburzenie przesuwania się powierzchni stawowych kości w trakcie ruchu stawu.

Złamanie kostki – objawy

• ograniczenie ruchomości stawu
• ból w stawie skokowym
• obrzęk stawu
• zasinienie

Jeśli doszło do złamania kostki to konieczna jest szybka pomoc chirurga, który złoży kość i unieruchomi w gipsie. Jeśli doszło do złamania z przemieszczeniem to konieczna jest operacja, której celem będzie odtworzenie stawu.

Złamanie stawu skokowego – leczenie i fizjoterapia w Krakowie

Cele fizjoterapii po złamaniu kostki

W pierwszej kolejności należy zabezpieczyć uszkodzenie za pomocą opatrunku stabilizacyjnego, łuski czy też ortezy.

Na pierwszym etapie leczenia, fizjoterapeuta koncentruje się na działaniach, dzięki którym uniknie się problemów z zanikiem mięśni oraz spadkiem sprawności ruchowej Pacjenta, zwłaszcza w sąsiednich wolnych stawach, stawach palców oraz w stawie biodrowym.

Cele fizjoterapii po wygojeniu złamania kostki

Zadaniem fizjoterapii na tym etapie jest możliwie szybkie przywrócenie ruchomości w obszarze ustabilizowanym. Następnie odtwarzamy wzory aktywności mięśni obszaru złamania i uczymy Pacjenta stopniowo obciążać obszar kostki oraz całej kończyny dolnej.

Celem jest wyrównanie umiejętności ruchowych nogi po urazie z drugą, zdrową nogą. Jest to konieczne, ponieważ po wygojeniu złamania, Pacjent nadal nadmiernie obciąża nogę nieuszkodzoną, czyli zdrową.

Jaka jest rola fizjoterapii przy leczeniu skręceń, zwichnięć, złamań stawu skokowego?

Celem fizjoterapii jest przywrócenie pełnej funkcji stopy. Dzięki ćwiczeniom czucie głębokie, które zostało zaburzone podczas urazu ulega poprawieniu. Dodatkowo polepsza się stabilizacja stopy, co zdecydowanie zmniejsza ryzyko urazu w przyszłości.

Uszkodzenia stawu skokowego – profilaktyka

Należy pamiętać, że uszkodzony staw skokowy może być bardziej podatny na kontuzje. Stąd ważna jest rola profilaktyki przeciwurazowej, którą należy wprowadzać na co dzień – komentuje Paweł Czarnocki

Skręcenie stawu skokowego często nazywane jest również skręceniem kostki. Jest to kontuzja, która pojawia się nagle. Po urazie nie tylko należy zabezpieczyć kostkę i rozpocząć leczenie, ale również wdrożyć profilaktykę, która będzie zabezpieczała przed ponownymi urazami w przyszłości.

Oczywiście poprzez ukierunkowaną profilaktykę można jedynie zmniejszyć ryzyko kontuzji. To tyle i aż tyle. Warto zadbać o trening ogólnorozwojowy, ponieważ brak stabilizacji może przyczynić się do pojawienia się urazu.

Ćwiczenia ogólnorozwojowe mają na celu:

• skorygowanie wzorca ruchowego
• poprawienie stabilizacji
• wyrównanie balansu mięśniowego

Skręcenie, zwichnięcie, złamanie stawu skokowego – gdzie leczyć w Krakowie?

Podejrzewasz skręcenie, zwichnięcie, złamanie stawu skokowego? Konieczna jest diagnoza lekarza specjalisty (ortopedy), kolejnym krokiem jest wizyta u fizjoterapeuty.

MAMY DOŚWIADCZENIE w leczeniu problemów w obszarze stopy. Lata praktyki pozwoliły nam opracować terapie, które pomagają znaleźć i wyeliminować przyczynę dolegliwości, dzięki temu skutecznie leczymy nawet przewlekłe stany pourazowe.